Τα πρώτα βήματα στο δημοτικό σχολείο… α’ τάξη

Παππά Άννα
δασκάλα – συγγραφέας
Το παιδί έρχεται στο δημοτικό σχολείο. Μπαίνει μέσα από μια μεγάλη πόρτα την πρώτη ημέρα, σ’ ένα χώρο τόσο άγνωστο, αλλά και τόσο γνωστό σ’ αυτό. Άγνωστο γιατί όλα είναι τώρα διαφορετικά από τις εικόνες που είχε μέσα του από τη ζωή του στο μικρό νηπιαγωγείο. Γνωστό από αυτά που άκουγε τόσο καιρό από τους γονείς του και τους μεγαλύτερους ηλικιακά φίλους του.Η είσοδος του παιδιού στο σχολείο αποτελεί ένα σημαντικό στάδιο της ζωής του και είναι στενά συνδεδεμένη με μια σειρά από μεταβολές του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντός του. Με το «άνοιγμα» της πόρτας του σχολείου, το παιδί πρέπει να αναπροσαρμόσει  μια σειρά από μηχανισμούς θεώρησης και αντιμετώπισης συνθηκών στο χώρο του σχολείου και να προσαρμοστεί γλωσσικά.
Το παιδί έρχεται προετοιμασμένο από το νηπιαγωγείο για ένα σχολείο φιλικό και ζεστό. Ένα σχολείο στο οποίο θα διδάσκεται όχι μόνο γνώσεις, αλλά και αρχές – τρόπους ζωής.
Στα χρόνια της προσχολικής αγωγής και στην πρώτη χρονιά της πρωτοβάθμιας συνθέτονται και σταθεροποιούνται στον εγκέφαλο των παιδιών τα νευρωνικά δίκτυα, ως αποτέλεσμα της ενεργοποίησης των αδρανών μέχρι τη στιγμή εκείνη νευρικών συνάψεων και είναι εξαιρετικά χρήσιμο να δημιουργούνται μέσα σ’ ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα κάθε είδους και με ευκαιρίες να εξερευνήσουν το περιβάλλον αυτό και να το κατανοήσουν. Ένα περιβάλλον που να είναι έτοιμο την κάθε στιγμή να προσφέρει γνώσεις, τότε που το παιδί θα τις αποζητά και θα τις χρειάζεται. Αποτελεί όμως το δημοτικό σχολείο τη φυσική συνέχεια του νηπιαγωγείου;
Ο ελαστικός τρόπος διαβίωσης του παιδιού της νηπιακής ηλικίας διακόπτεται την πρώτη κιόλας ημέρα απότομα με την είσοδό του στο δημοτικό σχολείο. Αυτός τώρα γίνεται πιο συστηματικός, με διαστήματα τακτικής ροής  όπως είναι το πρωινό ξύπνημα, η προσέλευση και η παραμονή του στο σχολείο, τα διαλείμματα, η εργασία στο σπίτι, ο περιορισμένος χρόνος για παιχνίδι και ελεύθερη απασχόληση.
Ο εξωσχολικός χρόνος των μικρών παιδιών εμφανίζεται τώρα πιο σφιχτός, πιο προγραμματισμένος και φορτωμένος και τις περισσότερες φορές εμφανίζεται ως συμπληρωματικός χρόνος της σχολικής μάθησης, αποδυναμωμένος από το εγγενές χαρακτηριστικό της αυτοδιάθεσης και της επιλογής. Όλες αυτές οι νέες δραστηριότητες αποτελούν για πολλούς μαθητές μια καινούρια κατάσταση. Από τη σχετική ανευθυνότητα στο νηπιαγωγείο μπαίνουν κατευθείαν στη υπευθυνότητα του δημοτικού.
Η αίθουσα του σχολείου είναι για το παιδί της Α΄τάξης μια καινούρια πραγματικότητα που του περιορίζει την έως χθες ελευθερία του και συνήθη διαβίωσή του. Η τόσο διαφορετική, από  το Νηπιαγωγείο, διανομή και κατανομή των θέσεων της αίθουσας, το περιορισμένο οπτικό πεδίο και γενικά ο εξοπλισμός και η επίπλωση της αποτελούν μια νέα χωροταξική εικόνα. Το μικρό εμβαδόν τις περισσότερες φορές της σχολικής αίθουσας και ο συνήθως μεγάλος αριθμός μαθητών των ελληνικών τάξεων, κάνουν δύσκολη τη πολύωρη διαβίωση του παιδιού και του δασκάλου.
Aκόμη και ο ομαδικός τρόπος χρήσης των βοηθητικών χώρων του σχολείου και η ποιότητά τους μπορεί να αποτελεί για πολλούς μια καινούρια εμπειρία με απροσδιόριστες προεκτάσεις.
Με την είσοδο του παιδιού στο δημοτικό σχολείο, διαφοροποιούνται και οι κοινωνικές σχέσεις του, που τώρα είναι περισσότερο εξισωμένες και πολυδιάστατες. Καθορίζονται τώρα πια από τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις, τα δικαιώματα και τις διεκδικήσεις, τον ανταγωνισμό και τη συνεργασία, τις δραστηριότητες στην ομάδα και την τάξη.
Τέλος, το παιδί της Α΄ τάξης είναι δυνατό να δεχθεί περιορισμούς και στην έκφρασή του, όπως ήδη έχει τονιστεί. Οι περιορισμοί αυτοί απορρέουν αφ’ ενός μεν από τις νέες κοινωνικές σχέσεις που ισχύουν στην τάξη και στο σχολείο,  αφετέρου δε από την απαίτηση της διδασκαλίας για σαφή και ορθή διατύπωση περιεχομένων. Το σχολείο χρησιμοποιεί και εφαρμόζει τη γλώσσα των μεσαίων κοινωνικών τάξεων. Παιδιά κατωτέρων κοινωνικών τάξεων, παιδιά γονέων που παλινόστησαν, παιδιά  οικονομικών μεταναστών είναι δυνατόν να έχουν και τέτοια προβλήματα, προβλήματα γλωσσικής προσαρμογής.
Έτσι λοιπόν, τις περισσότερες φορές το παιδί με το «άνοιγμα» της πόρτας του δημοτικού σχολείου καλείται να ζήσει το διαφορετικό, το άγνωστο.
Η προαναγνωστική και προγραφική φάση έχει αρχίσει για το παιδί της Α΄τάξης, ήδη από τη νηπιακή ηλικία. Από την ηλικία αυτή η επαφή του νηπίου με τα αντικείμενα ενεργοποίησε τη νόησή του, έχει αυξήσει την περιέργειά του και έχει αναπτύξει την αντιληπτική του ικανότητα. Στην προσχολική ηλικία το παιδί έχει προσεγγίσει φυσικά τόσο τη γλώσσα, όσο και τα μαθηματικά.
Διαπίστωσα όμως με λύπη μου, ότι δεν υπάρχει φυσική συνέχεια της μαθησιακής προσπάθειας, με την ευρύτερη έννοια του όρου, του νηπιαγωγείου. Αυτή ανακόπτεται βίαια σταματώντας τον αυθορμητισμό και την καλή διάθεση του παιδιού.
Ακόμη διαπίστωσα πως το βασικό πρόβλημα της σχολικής εκπαίδευσης, είναι πώς θα συνδυαστεί η διδασκαλία με το δημιουργικό χαρακτήρα της ανθρώπινης νόησης και τη μάθηση σαν ανακάλυψη που αβίαστα συνέβαινε μέχρι την ώρα της εισόδου του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο.
Στους μικρούς μαθητές η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία δεν είναι άγνωστη ως μέθοδος. Ήδη στο νηπιαγωγείο τα παιδιά έχουν δουλέψει στις ομάδες «φωλίτσες».
Ακόμη και οι γωνιές εργασίας δεν είναι άγνωστες σ’ αυτά.  Όταν αναφέρθηκα στην προσαρμογή του παιδιού στο χώρο της σχολικής αίθουσας, είχα υπόψη μου  την «γκρίζα» αίθουσα και όχι μια αίθουσα χρωματιστή και στολισμένη. Μια αίθουσα επιστημονικά οργανωμένη, μια τάξη εργαστήριο, με τη γωνιά του βιβλίου, τη γωνιά των μαθηματικών, τη γωνιά του κουκλοθέατρου, με τη γωνιά του παραμυθά, το μπαούλο με τα υλικά του θεατρικού παιχνιδιού, με τα θρανία φωλίτσες.
Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη ότι σε αυτή την ηλικία η αντίληψη του παιδιού είναι ανθρωπομορφική, εγωκεντρική, εποπτική και συνδεδεμένη με τα πράγματα και τα αντικείμενα, μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία  η διαθεματική προσέγγιση των μαθημάτων που ορίζει το αναλυτικό πρόγραμμα.
Και βέβαια το παιδί έχει διδαχθεί με αυτό τον τρόπο και στο νηπιαγωγείο, μελετώντας τις ενότητες των τεσσάρων εποχών, της ιστορίας των αριθμών, της ιστορίας της γειτονιάς, της μελέτης του  ανθρώπινου σώματος.
Υποστηρίζω λοιπόν, ότι δεν θα πρέπει να αρχίσει κάτι καινούριο για το παιδί κατά την πρώτη ημέρα στο δημοτικό σχολείο. Αντίθετα, να πιστέψει ότι είναι μια συνέχεια της προσπάθειας του για μάθηση και ανακάλυψη, μια συνέχεια των ήδη γνωστών μονοπατιών του  από το νηπιαγωγείο.
Στο σπιτικό περιβάλλον  το παιδί πρέπει να βρει τη συμπαράσταση και την ενθάρρυνση. Θα πρέπει να έχει ήδη προετοιμαστεί ο χώρος εργασίας το, ο οποίος θα πάρει τη μορφή πραγματικού εργαστηρίου με αναπτυγμένες τις γωνιές του παραμυθιού, του κουκλοθέατρου το οποίο πήρε τη μορφή τηλεόρασης, του παιχνιδιού. Ο τοίχος του δωματίου του θα έχει καλυφθεί όπου είναι δυνατόν με χαρτί του μέτρου, το οποίο θα μεταμορφωθεί σε λίγες ημέρες σε έναν πολύχρωμο και γεμάτο χρωματιστά γράμματα και τρελούς αριθμούς.
Θα έχουμε ετοιμάσει αν είναι δυνατόν μαζί με το παιδί τις κούκλες με τις φιγούρες των ηρώων των βιβλίων, με απλά υλικά. Η κατασκευή τους θα είναι μια ώρα δημιουργικής δραστηριότητας και όταν το παιδί διαπιστώσει ότι οι ήρωες είναι ήδη φίλοι του θα ενθουσιαστεί και θα δει το βιβλίο σαν το μέσο που θα το ταξιδέψει στην χώρα των ηρώων του.
Η κούκλα είναι ένα ζωντανό μέσο που αναπτύσσει πολύ εύκολα επικοινωνία με τα παιδιά. Είναι πειστικό και ευχάριστο μέσο. Σαν χαρακτήρας η κούκλα είναι καλός, άδολος, καθόλου εγωιστικός. Η κούκλα δεν προσβάλλει, δεν ταπεινώνει και όταν μιλάει πείθει εύκολα.
Σε άλλη γωνιά υπάρχει και το μπαούλο με τα παιχνίδια τους (αυτοκινητάκια, κούκλοι, τουβλάκια) την οποία θα χρησιμοποιήσουμε για τα μαθηματικά.
Θα χρησιμοποιήσουμε τα παιχνίδια του στα μαθηματικά, γιατί υποστηρίζω ότι το παιδί  πρέπει να ενθαρρυνθεί και μέσα σε μια κατάλληλη ατμόσφαιρα, να συλλογιστεί, να αποδείξει ή να υπερασπίσει τις λύσεις που δίνει στους γονείς του και να αναπτύξει την ιδέα ότι τα μαθηματικά δεν πρέπει να τα αποστηθίζεις, γιατί είναι τάχα αυθαίρετα και ακατανόητα. Τι πιο καλό από το να μάθει το παιδί μαθηματικά με τα παιχνίδια του. Να τα ταξινομήσει, να τοποθετήσει τα αυτοκινητάκια στο γκαράζ που έφτιαξε μαζί με τους φίλους του, να δει ότι δεν χωρούν, να αφαιρέσει, να πουλήσει έπιπλα από ένα κουκλόσπιτο και να διδαχθεί  έτσι το κέρδος ή το χάσιμο…
Για να καταφέρω να αναπτύξω αυτόνομη σκέψη δεν πρέπει να δίνω έτοιμη απάντηση στον προβληματισμό. Πρέπει να βοηθώ το παιδί να παίρνει θέση, να υποστηρίζει την άποψή του, ειδικά όταν είναι διαφορετική από τις αντιλήψεις των άλλων. Μόνο έτσι ενεργοποιείται η ευφυΐα του και ξεδιπλώνονται όλες οι ικανότητες.
Τι πιο καλό να μάθει να λύνει τα πρώτα απλά προβλήματα μέσα στο παντοπωλείο της γειτονιάς , μέσα στο ψιλικατζίδικο ή στην κουζίνα του σπιτιού μας φτιάχνοντας φαγητό, σε καθημερινές δηλαδή καταστάσεις.Από τη μελέτη της θεωρίας του Πιαζέ για τον αριθμό, διαπιστώνεται ότι τα παιδιά δε μαθαίνουν την αριθμητική, αλλά κυριολεκτικά την οικοδομούν μόνα τους, την επαναεφευρίσκουν. Αν τα παιδιά προσθέτουν και αφαιρούν αριθμητικές ποσότητες με ενεργητικό τρόπο και κατ’ επανάληψη στα πλαίσια των ευκαιριών που δίνονται καθημερινά μέσα στη τάξη, στο σπίτι, στα παιχνίδια και στα προβλήματα – ιστοριούλες που καταλαβαίνουν, θα θυμούνται τα αποτελέσματα αυτών των νοητικών ενεργειών και θα αποκτήσουν την ικανότητα να διαβάζουν και να γράφουν τα συμβατικά μαθηματικά σημεία.
Θα πρέπει  να καταλάβουμε ως γονείς ότι είναι λάθος μας να μεταφέρουμε το δικό μας άγχος στο παιδί και να επιζητούμε από αυτό να μετατραπεί σε ενήλικα σε μικρογραφία που θα ξέρει τις υποχρεώσεις του και θα εκτελεί με αυστηρότητα τα καθήκοντά του.
Εμείς θα σταθούμε δίπλα του κυρίως ως συμπαίχτες στο καινούριο του παιχνίδι. Θα φέρνουμε μαζί του καθημερινά με μια απλή ιστοριούλα τις φωνούλες, τα γράμματα παίζοντας τις κούκλες μέσα από σ’ ένα αυτοσχέδιο κουκλοθέατρο που καλύτερα θα είναι να το κατασκευάσουμε μαζί. Θα το αφήσουμε να συνομιλήσει με τις κούκλες  να πει τη φωνούλα, να βρει λέξεις, να πλάσει τη δική του ιστοριούλα. Τις φωνούλες, τα γράμματα, τις λέξεις θα τις έχουμε ετοιμάσει σε μικρές καρτέλες και μπορούμε να τις φορτώσουμε στο αυτοκίνητο των ηρώων μας που θα βρίσκεται σε μια γωνιά του δωματίου του. Ένα αυτοκίνητο αστείο φτιαγμένο από χοντρό χαρτόνι, με αστείες αρβύλες αντί για ρόδες, μύτη στόμα και καπελάκι.
Στο χαρτί του μέτρου ας γράψουμε μαζί αρκετές φορές τη φωνούλα. Πρώτα με δακτυλομπογιά, ύστερα με χοντρό μαρκαδόρο και τέλος με το μολυβάκι του. Μία φωνούλα, ένα γράμμα μπορείτε μαζί να τα μετατρέψετε και σε μια απίθανη ζωγραφιά. Καθημερινά, την κάθε στιγμή και όχι μόνο τη στιγμή μελέτης θα γίνεται με παιγνιώδη τρόπο η επανάληψη αυτών που ήδη έχει μάθει. Το δωμάτιό του μέρα με την ημέρα θα μετατραπεί σε αγαπημένο χώρο δημιουργίας. Θα είναι χρωματιστό όχι από ακριβά έπιπλα, αλλά από τα χρώματα που έβαλε το ίδιο το παιδί. Θα είναι ο χώρος που όλα θα τα αγαπά, όπως και τα βιβλία που θα περιλαμβάνουν τις ίδιες ακριβώς εικόνες. Η ώρα γραφής στο τετράδιο εξάσκησης που πιθανόν θα έχει βάλει η δασκάλα θα είναι λίγη χρονικά και καθόλου επίπονη γιατί θα είναι αποτέλεσμα δημιουργικού παιχνιδιού.
Αν προσέξατε συνεχώς μιλώ στο πρώτο πρόσωπο πληθυντικού. Εμείς δε θα πρέπει να είμαστε έξω από το παιχνίδι. Θα λερωθούμε με τις δακτυλομπογιές, θα καθίσουμε μαζί του στο πάτωμα με τα παιχνίδια για να ανακαλύψουμε μαζί τους αριθμούς, θα γελάσουμε με το αστείο αυτοκίνητο, αλλά σε καμιά περίπτωση δε θα πάρουμε με καταναγκαστικό τρόπο το χέρι του για να γράψουμε τέλεια μόνο στο τετράδιο με στόχο να πάρει ένα ψεύτικο άριστα.
Οι στιγμές μας με το παιδί μας δεν μπορούν να τυποποιηθούν. Εσείς σαν γονείς θα αναλάβετε να ταξιδέψετε το παιδί στα γεμάτα ενδιαφέροντα μονοπάτια της καινούριας περιόδου. Σίγουρο είναι πως σε συνεργασία με το σχολείο, με πολλή φαντασία και τεράστια θέληση και υπομονή, το μικρό παιδί θα αναπτύξει αγόγγυστα και κλιμακωτά την ικανότητα κρίσης, την ικανότητα αντίληψης και κατανόησης σύνθετων εννοιών. Πολύτιμα εφόδια για την υπόλοιπη ζωή του.