Το παιδί αντιμέτωπο με την οικονομική κρίση (προγράμματα ανάπτυξης συναισθηματικής νοημοσύνης)

Παππά Άννα
Δασκάλα- Συγγραφέας

Οι αλλαγές που βιώνει η χώρα μας σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, είναι μια πρωτόγνωρη κρίση που κατακερματίζει τις ζωές όλων. Σε ατομικό επίπεδο, κάθε πολίτης, επιδίδεται σε μια προσπάθεια να νοηματοδοτήσει τη δυσάρεστη κατάσταση. Το παιδί της ελληνικής οικογένειας, το οποίο παρακολουθεί και αντιλαμβάνεται τους φόβους και τις ανησυχίες των γονέων του, όσον αφορά στα οικονομικά της οικογένειας ή σε θέματα εργασίας, νιώθει ότι κάτι κακό συμβαίνει. Γεννιέται μέσα του φόβος, μεγάλη αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Οι αγχώδεις διαταραχές δεν εμφανίζονται μόνο στους ενήλικες, αλλά δυστυχώς και στα μικρά παιδιά, τους μαθητές μας. Καθημερινά, ως δάσκαλοι, ερχόμαστε τους τελευταίους μήνες αντιμέτωποι με παιδιά που παρουσιάζουν συμπτώματα καταστάσεων κρίσης, πανικού, θυμού ή φόβου. Τα παρακάτω συμπτώματα τις περισσότερες φορές όπως παρουσιάζονται ξαφνικά, έτσι και υποχωρούν. Παραπονιούνται οι μικροί μαθητές μας για πονοκέφαλο, κοιλιακούς πόνους, αίσθημα ζάλης, λαχάνιασμα, ξαφνική εφίδρωση, δυσφορία, ταχυκαρδία. Συμπτώματα που δεν προκαλούν σωματική βλάβη, αλλά που επηρεάζουν σημαντικά τις πνευματικές δυνατότητες των παιδιών και τον ψυχισμό τους. Διαπιστώνουμε τον τελευταίο καιρό, ότι πληθαίνουν τα παιδιά με προβλήματα συγκέντρωσης και ίσως μειωμένης ικανότητας στη μάθηση. Γινόμαστε, σχεδόν καθημερινά, μάρτυρες εκρήξεων θυμού, αδικαιολόγητων νεύρων και δυστυχώς και δειγμάτων βίαιης συμπεριφοράς απέναντι στους συνομήλικους. Σχεδόν καθημερινά και παράλληλα με την παραπάνω κατάσταση, δυστυχώς αντιμετωπίζουμε και θυμωμένους γονείς. Γονείς που δεν έχουν μείνει ανέγγιχτοι από την πραγματικότητα που βιώνουν και δεν μπόρεσαν ακόμη να βρουν τις δικές τους ισορροπίες. Παρουσιάζεται αύξηση του αριθμού καταγγελιών, δεν είναι συζητήσιμοι, είναι εγωιστές και με συμπεριφορά που δεν παρατηρούσαμε τα προηγούμενα χρόνια. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ως δάσκαλοι, πρέπει να ακούσουμε τα παιδιά μας και παράλληλα να φροντίσουμε να αναπτύξουν δεξιότητες και την κριτική ικανότητα, ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες και τις ανάγκες της ζωής. Να τους δείξουμε τέλος το δρόμο χωρίς εντάσεις, φόβους και ακρότητες. Βέβαια, σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας, τα παιδιά θα πρέπει να είναι ενήμερα και συμμέτοχα, αλλά στο βαθμό που επιτρέπει η ηλικία και η αντίληψή τους, χωρίς να τους στερήσουμε την παιδικότητά τους. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να ασχοληθούμε ουσιαστικά με συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, το άγχος και η θλίψη. Να μάθουμε τα παιδιά μας πώς να ηρεμούν τον εαυτό τους όταν διαταράσσεται. Με ποιον τρόπο μπορούν να κερδίσουν χρόνο για να κρίνουν αν αυτό που τους έρχεται να πουν ή να κάνουν εκείνη τη στιγμή είναι πραγματικά το καλύτερο που μπορούν να κάνουν. Τα συναισθήματα και οι σχέσεις παραμελούνται στο ελληνικό σχολείο. Αυτή τη στιγμή πρέπει να διδάξουμε τη διαχείριση συναισθημάτων για να σταθούμε δίπλα στους μαθητές μας, γιατί αντί να ζεσταίνονται οι μικρές ψυχές, κρυώνουν μέσα στην απέραντη μοναξιά των ανθρώπινων σχέσεων. Οι μικροί μαθητές μας πρέπει να γίνουν ικανοί να κατανοήσουν ποια συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν τη σκέψη τους. Για παράδειγμα να μπορούν να παρατηρήσουν ότι όταν είναι θυμωμένοι σκέφτονται πράγματα εκδικητικά για τους άλλους και όταν τους περάσει ο θυμός κάνουν τελείως διαφορετικές σκέψεις. Επίσης, ότι οι σκέψεις αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, όπως ο θυμός να οδηγεί το παιδί να πει λόγια στον συμμαθητή του, χωρίς στην πραγματικότητα να τα πιστεύει πραγματικά. Μέσα από καλά σχεδιασμένες δράσεις διαχείρισης συναισθημάτων και ανάπτυξης συναισθηματικής νοημοσύνης, θα πρέπει να κατανοήσουν τα παιδιά ότι κάθε συναίσθημα έχει έναν σκοπό. Να αντιληφθούν ότι συμβαίνει κάτι και χρειάζεται να κινητοποιηθούν για να το αντιμετωπίσουν. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς το συναίσθημα δε θα μπορούσαν να κατανοήσουν τι χάνουν ή τι κερδίζουν και να κινητοποιηθούν για να το κερδίσουν. Εμείς ως δάσκαλοι, πρωτίστως, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι κάθε συναίσθημα είναι μια μορφή ενέργειας η οποία είναι απαραίτητη για να κινούμαστε και να αναπτυσσόμαστε. Καθώς και ότι η έκφραση των συναισθημάτων μέσα στην τάξη μπορεί να βελτιώσει τη συναισθηματική ατμόσφαιρα και μπορεί επίσης, να βοηθήσει στην εκτόνωση συγκρούσεων. Τέλος, θα πρέπει ως συνοδοιπόροι στα μονοπάτια γνώσης και ως εμψυχωτές, να μπορέσουμε να μιλήσουμε για τα δικά μας συναισθήματα για να συμβάλουμε στο άνοιγμα αυτού του είδους της επικοινωνίας.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

• Καθισμένοι σε κύκλο, τον κύκλο εμπιστοσύνης, φανταζόμαστε ότι καθόμαστε γύρω από τη «λίμνη των φόβων». Ο καθένας μας ρίχνει ένα βοτσαλάκι στη λίμνη, το κάθε βοτσαλάκι είναι ο προσωπικός μας θυμός, προσπαθούμε να μιλήσουμε γι΄αυτόν.

• Ζωγραφίζουμε σε χαρτόνι και στις δύο όψεις του τις φατσούλες – συναισθήματα. Από τη μία το αρνητικό συναίσθημα – φατσούλα, εκείνης της στιγμής και από την άλλη το θετικό. Το στερεώνουμε επάνω σε καλαμάκι. Καθώς μιλούμε για τη φατσούλα, λέμε και μια μικρή ιστοριούλα για αυτήν.

• Φτιάχνουμε ένα «πάπλωμα συναισθημάτων» που θα μας βοηθήσουν να αντικρούσουμε το φόβο, το θυμό, κάθε τι αρνητικό. Το πάπλωμα γίνεται ένα πάζλ συναισθημάτων, που μπορεί να μας «καλύψει» όλους, στα πλαίσια ενός παιχνιδιού, και να ηρεμήσουμε, να νιώσουμε ότι είμαστε ο ένας κοντά στον άλλον.

• Σχεδιάζουμε από κοινού με τους μαθητές μας μια μέθοδο για να κερδίζει κανείς λίγο χρόνο να σκέφτεται, αντί να αντιδρά αυτόματα, και συχνά επιθετικά. • Με αφορμή πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν στη τάξη μπορεί να γίνει συζήτηση για σωστή αντιμετώπιση αρνητικών καταστάσεων.

• Η δραματοποίηση στην τάξη διάφορων σεναρίων για σωστό τρόπο διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων είναι βοηθητική.

• Να ενισχύσουμε και να υποστηρίξουμε δραστηριότητες κοινές, όπως αθλητικές, εικαστικές, θεατρικές ομάδες ή άλλες.

• Το παιχνίδι ρόλων είναι αυτό που κατεξοχήν προσφέρει ευκαιρίες για την έκφραση συναισθημάτων και σε κάθε βήμα μας θεωρείται απαραίτητο. Και ας μη ξεχνούμε τη χαρά της αγκαλιάς και της αποδοχής!!

Οι παραπάνω δραστηριότητες, οι οποίες είναι οι ελάχιστες από τις προτεινόμενες στη βιβλιογραφία, έχουν ως στόχο την αναγνώριση, έκφραση και χειρισμό των συναισθημάτων και την εκμάθηση εναλλακτικών τρόπων έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων, όπως φόβου, άγχους, θυμού. Οι Έλληνες δάσκαλοι στο ιστορικό παρελθόν, στάθηκαν ως λειτουργοί και όχι ως ψυχροί επαγγελματίες. Στους δύσκολους καιρούς μας, είναι σίγουρο ότι, θα μπορέσουν να δώσουν ελπίδα και φως στην παιδική ψυχή.

Διαβάστε ακόμη: «Ο καθρέφτης μου είσαι εσύ» πρόγραμμα συναισθηματικής νοημοσύνης – σχέδιο δράσης