Χαρισματικός μαθητής…Είναι ανάμεσά μας…Πρέπει να τον «πλησιάσουμε»…

«Φανταστείτε τον εαυτό σας να πρέπει να κάνει σκι σε έναν μικρό λόφο παρότι είστε ένας δεινός σκιέρ. Ή πόσο βαρετό θα ήταν αν έπρεπε να λύσετε ένα σταυρόλεξο για παιδιά της Γ΄ δημοτικού ή να ρίξετε βελάκια σε έναν στόχο στο μισό μέτρο. Κάπως έτσι νιώθει κι ένα χαρισματικό παιδί σε μια συνηθισμένη τάξη όπου όλοι οι μαθητές αναμένεται να δουλεύουν στο ίδιο επίπεδο: οι εργασίες στην καλύτερη των περιπτώσεων του φαίνονται πολύ εύκολες, ενώ συνήθως θεωρεί ότι διδάσκεται «όλο τα ίδια και τα ίδια».
Αν εμείς βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια μας, οι έξυπνοι άνθρωποι τον βλέπουν με μεγεθυντικούς φακούς, οι πολύ ευφυείς με μικροσκόπιο και οι χαρισματικοί με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Με τον όρο «χαρισματικός άνθρωπος» αναφερόμαστε επιστημονικά σ’αυτόν που διαθέτει μια πνευματική ικανότητα υψηλότερη από τη μέση αποδεκτή. Τα χαρισματικά άτομα υπολογίζεται ότι αποτελούν το 2-5% του γενικού πληθυσμού.Σε γενικά πλαίσια τα χαρισματικά παιδιά δεν αποτελούν ποσοστό μεγαλύτερο του 1% του πληθυσμού. Συχνά αναπτύσσονται ασύγχρονα. Το μυαλό τους είναι πιο ώριμο από το σώμα τους, ενώ ειδικές πνευματικές και συναισθηματικές λειτουργίες συχνά αναπτύσσονται διαφορετικά στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης.
Η εκπαιδευτική πολιτική των ίσων ευκαιριών μάθησης και η παιδαγωγική αρχή της ένταξης (inclusion) καθιέρωσαν ευρύτερα τη συνεκπαίδευση όλων των μαθητών, ανεξαρτήτως δυνατοτήτων και επιπέδου ανάπτυξης, στο ενιαίο σχολείο και στις ανομοιογενείς τάξεις. Λόγω της ανομοιογένειας των τάξεων, όμως, το ενιαίο σχολείο οφείλει να προσαρμόζει το κοινό Αναλυτικό Πρόγραμμα και τη διδασκαλία του στις εκπαιδευτικές ανάγκες, τους ρυθμούς και τις δυνατότητες μάθησης και τα ενδιαφέροντα των ευρύτερων μαθητικών ομάδων της τάξης.Το πρόβλημα της συνεκπαίδευσης των παιδιών με Υψηλές Ικανότητες Μάθησης στο ενιαίο γενικό σχολείο με το κοινό Α.Π. παραμένει μεγάλο, γιατί δεν  παρέχονται κίνητρα,ούτε διευκολύνονται  υψηλά  ακαδημαϊκά  επιτεύγματα  για τους χαρισματικούς μαθητές. Επιπλέον, έχει αποδειχτεί ότι οι δάσκαλοι  αδυνατούν  να  εντοπίσουν  τους χαρισματικών μαθητές και πως ταυτίζουν τις υψηλές σχολικές επιδόσεις με τη χαρισματικότα.
Τα χαρισματικά παιδιά παρουσιάζουν εξαιρετικές ικανότητες σε δύο ή περισσότερους τομείς της επιστήμης ή της τέχνης, σε αντίθεση με τα ταλαντούχα, που έχουν ιδιαίτερη ικανότητα σε έναν μόνο τομέα, κατά κανόνα της τέχνης.Ταυτόχρονα,  αρκετοί  από  τους  χαρισματικούς μαθητές, μη μπορώντας να συμβιβαστούν με πολλά από τα  χαρακτηριστικά  του  σημερινού  σχολείου, αναπτύσσουν αρνητική  στάση  γι αυτό, εκδηλώνουν  ανεπιθύμητες  συμπεριφορές  και  πολύ  συχνά καταλήγουν να χαρακτηρίζονται ως «μέτριοι» ή ακόμα και «κακοί» μαθητές. Χαρισματικότητα ωστόσο μπορεί να υποκρύπτεται πίσω από μη αναμενόμενες αρνητικές συμπεριφορές  όπως διαταραχή της προσοχής, ανία και ανησυχία, αποστροφή προς τις τακτικές που στοχεύουν στην επανάληψη και την απομνημόνευση, άρνηση για εργασία όταν αυτή δεν εμπίπτει στα ενδιαφέροντά του μαθητή, τελειομανία και αρχηγικές τάσεις στη συνεργασία στην ομάδα, ανασφάλεια, άγχος, ανάγκη για προσοχή, χαμηλή ανοχή και δεκτικότητα στους λιγότερο ικανούς, επίμονη άσκηση αυτοκριτικής και υπερεκτίμηση των ικανοτήτων τους. Η χαρισματικότητα μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση της ανθρώπινης ιδιοσυστασίας με χαρακτηριστικά τα οποία δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν και να καθοριστούν.
Ο Renzulli, εισηγείται το “μοντέλο  των  τριών  δακτυλίων” και τοποθετεί την χαρισματικότητα σε ένα κοινό χώρο όπου συναντάται τόσο ο καθαρά ποσοτικός χαρακτήρας που προσδιορίζεται με τις μετρήσεις του δείκτη νοημοσύνης και των ακαδημαϊκών επιδόσεων με τη δημιουργικότητα και την ικανότητα δέσμευσης για την επιτέλεση σπουδαίων έργων προς όφελος του συνόλου.
Ο  Mönks   εισαγάγει  και  την  επίδραση  της  οικογένειας, του σχολείου  και  της  κοινωνικής  ομάδας.  Ο Gangé   διαχωρίζει  τη χαρισματικότητα  από  το  ταλέντο  και  αναγνωρίζει  την  επίδραση  των ενδιαφερόντων  και  κινήτρων  του  ατόμου.
Οι  Heller  και  Hany (“μοντέλο  του  Μονάχου”)  λαμβάνουν  υπόψη  μια  σειρά  από  προσωπικά γνωρίσματα  και  περιβαλλοντικές  ιδιότητες,  όπως  η  αυτοαντίληψη,  τα ενδιαφέροντα,  οι προσωπικοί  στόχοι  και  οι  κοινωνικές  σχέσεις.
Ο Stenberg διακρίνει  πέντε  κριτήρια  για  την  κοινωνική  εκτίμηση  της χαρισματικότητας. Συγκεκριμένα  α)τη “σπανιότητα”,  β)την “αξία”,  γ)το “εξαίρετο”,  δ)την  “παραγωγικότητα”  και  ε)την  “απόδειξη”.
Τέλος,  ο Goleman γίνεται  ιδιαίτερα  δημοφιλής, όταν  ισχυρίζεται ότι αυτό που οδηγεί  στην  επιτυχία  είναι  η  “συναισθηματική  νοημοσύνη”  κι  όχι  η διανοητική ικανότητα του ατόμου.
Ακολουθώντας την κατηγοριοποίηση της Silverman χαρισματικό παιδί είναι εκείνο που παρουσιάζει τα περισσότερα από τα παρακάτω εικοσιπέντε γνωρίσματα:
(1) μεγάλη ικανότητα συλλογιστικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων,
(2) δυνατότητα γρήγορης μάθησης
(3) ευρύ λεξιλόγιο,
(4) εξαιρετική μνήμη,
(5) μεγάλη διάρκεια εστίασης προσοχής,
(6) προσωπική ευαισθησία,
(7) οίκτος για τους άλλους,
(8) τελειομανία,
(9) επιμονή και εντατικότητα,
(10) ηθική ευαισθησία,
(11) ασυνήθιστη περιέργεια,
(12) εμμονή στα υπό εξέταση θέματα,
(13) υψηλό βαθμό ενεργητικότητας,
(14) προτίμηση προς μεγαλύτερης ηλικίας φίλους,
(15) μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων,
(16) υψηλή αίσθηση του χιούμορ,
(17) πρόωρη και «άπληστη» αναγνωστική ικανότητα,
(18) ενδιαφέρον
για το δίκαιο και τη δικαιοσύνη,
(19) μερικές στιγμές πολύ ώριμη κριτική ικανότητα,
(20) έντονη παρατηρητικότητα,
(21) ζωηρή φαντασία,
(22) υψηλή δημιουργικότητα,
(23) τάση κριτικής προς την εξουσία,
(24) ικανότητα με τους αριθμούς και
(25) καλές επιδόσεις στην επίλυση γρίφων και στα παζλς.
Δέκα χαρακτηριστικά και συµπεριφορές που µπορεί να εµποδίσουν τη διάγνωση της χαρισµατικότητας ενός παιδιού:
• Βαριούνται πολύ εύκολα τη ρουτίνα της τάξης. Μερικοί µπορεί να το εκφράσουν µεγαλόφωνα. Κάποιοι άλλοι µπορεί να κλειστούν στον εαυτό τους και να µη µιλούν.
• Μπορεί να εργάζονται εντατικά σε ένα µάθηµα και να παραµελούν τις εργασίες και τη µελέτη σε κάποια άλλα.
• Μπορεί να χρησιµοποιήσουν το ανεπτυγµένο τους λεξιλόγιο για να «κοροϊδέψουν» αυτούς που δεν έχουν αναπτυχθεί τόσο πολύ λεκτικά.
• Μπορεί να παθιαστούν τόσο πολύ µε τη συζήτηση ενός θέµατος που τους ενδιαφέρει, ώστε να µονοπωλήσουν τη συζήτηση ή να αρχίσουν το «κήρυγµα» ακόµα και στο δάσκαλο.
• Μπορεί να ενθουσιαστούν µε ένα συγκεκριµένο θέµα, αλλά όταν ικανοποιηθεί το αρχικό τους ενδιαφέρον αρνούνται να κάνουν την επιπλέον δουλειά που σχετίζεται µε το θέµα. Ο βαθµός προσκόλλησής τους στα µαθήµατα είναι µικρός.
• Μπορεί να αρνούνται ή να δυσανασχετούν όταν πρέπει να συνεργαστούν µε άλλους που δεν έχουν τόσο ανεπτυγµένες ικανότητες και µπορεί να εκφράσουν τη διαφωνία τους µε λέξεις ή µε ενδείξεις.
• Μπορεί να κατέχουν πολλές γνώσεις γύρω από πολλά θέµατα και ενδέχεται να διορθώνουν τους ενηλίκους (και τους συνοµηλίκους τους) θεωρώντας ότι τους δίνουν λανθασµένες ή ηµιτελείς πληροφορίες.
• Μπορεί να χρησιµοποιήσουν την ανεπτυγµένη αίσθηση του χιούµορ και της πονηριάς τους για να εκφοβίσουν, να χρησιµοποιήσουν ή να ντροπιάσουν τους άλλους.
• Μπορεί να είναι σίγουροι και παθιασµένοι µε τις απόψεις τους σχετικά µε συγκεκριµένα πολιτικά, κοινωνικά ή ηθικά ζητήµατα και να εκφράζουν τις απόψεις τους ανοιχτά αποµακρύνοντας τους εαυτούς τους από τους συµµαθητές τους, που δε συµµερίζονται (ή δεν ενδιαφέρονται) για αυτά τα θέµατα.
• Μπορεί να προτιµούν να δουλεύουν αυτόνοµα και να αντιπαθούν κάθε ενήλικο που θέλει να τους «βάλει σε µια σειρά» ακολουθώντας µια διαδικασία µε την οποία διαφωνούν.
Ορισµένες από αυτές τις αρνητικές συµπεριφορές µπορεί να οφείλονται στο ότι τα χαρισµατικά και ταλαντούχα αυτά παιδιά έχουν συναισθηµατικές ή πνευµατικές ανάγκες που δεν καλύπτονται στο σπίτι ή το σχολείο. Παρότι η αλαζονική συµπεριφορά δεν πρέπει να γίνει ανεκτή και η ακαδηµαϊκή αδιαφορία δεν πρέπει να αγνοηθεί, είναι καλό οι εκπαιδευτικοί να γνωρίζουν ότι πηγή αυτών των προβληµάτων µπορεί να είναι η απογοήτευση και όχι κάποια συναισθηµατική διαταραχή.
Τα χαρισματικά παιδιά είναι παιδιά με ειδικές ικανότητες κι ανάγκες. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο κόσμος είναι φτιαγμένος για τον μέσο όρο. Ως λύση προβάλλει αναπόφευκτα η αναγνώριση και η αποδοχή του διαφορετικού.

Διαβάστε ακόμη:

• Βλέποντας τον κόσμο από το μικροσκόπιο
• Χαρισματικά παιδιά σε αχάριστο κόσμο
• Προικισμένο παιδί και κοινωνία … Συγγνώμη που υπάρχω …
• Χαρισματικά Παιδιά: Μαθησιακή Ετοιμότητα και Εκπαιδευτική Αντιμετώπιση
• Η Θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης
• Η Δημιουργική Σκέψη
• Η σύγχρονη σχολική πραγματικότητα